โย ปเนตฺถ จ วตฺตพฺโพ, ปาฬิมุตฺตวินิจฺฉโย;

ตํ มยํ ปรโตเยว, ภณิสฺสาม ปกิณฺณเกฯ

[240]

ปราชิตาเนกมเลน วุตฺตํ;

ปาราชิกํ ยํ ทุติยํ ชิเนน;

วุตฺโต สมาเสน มยสฺส จตฺโถ;

วตฺตุํ อเสเสน หิ โก สมตฺโถฯ

อิติ วินยวินิจฺฉเย ทุติยปาราชิกกถา นิฏฺฐิตาฯ

ตติยปาราชิกกถา

[241]

มนุสฺสชาติํ ชานนฺโต, ชีวิตา โย วิโยชเย;

นิกฺขิเปยฺยสฺส สตฺถํ วา, วเทยฺย มรเณ คุณํฯ

[242]

เทเสยฺย มรณูปายํ, โหตายมฺปิ ปราชิโต;

อสนฺเธยฺโยว โส เญยฺโย, ทฺเวธา ภินฺนสิลา วิยฯ

[243]

วุตฺตา ปาณาติปาตสฺส, ปโยคา ฉ มเหสินา;

สาหตฺถิโก ตถาณตฺติ-นิสฺสคฺคิถาวราทโยฯ

[244]

ตตฺถ กาเยน วา กาย-ปฏิพทฺเธน วา สยํ;

มาเรนฺตสฺส ปรํ ฆาโต, อยํ สาหตฺถิโก มโตฯ

[245]

‘‘เอวํ ตฺวํ ปหริตฺวา ตํ, มาเรหี’’ติ จ ภิกฺขุโน;

ปรสฺสาณาปนํ นาม, อยมาณตฺติโก นโยฯ

[246]

ทูรํ มาเรตุกามสฺส, อุสุอาทินิปาตนํ;

กาเยน ปฏิพทฺเธน, อยํ นิสฺสคฺคิโย วิธิฯ

[247]

อสญฺจาริมุปาเยน, มารณตฺถํ ปรสฺส จ;

โอปาตาทิวิธานํ ตุ, ปโยโค ถาวโร อยํฯ

[248]

ปรํ มาเรตุกามสฺส, วิชฺชาย ชปฺปนํ ปน;

อยํ วิชฺชามโย นาม, ปโยโค ปญฺจโม มโตฯ

[249]

สมตฺถา มารเณ ยา จ, อิทฺธิ กมฺมวิปากชา;

อยมิทฺธิมโย นาม, ปโยโค สมุทีริโตฯ

[250]

เอเกโก ทุวิโธ ตตฺถ, โหตีติ ปริทีปิโต;

อุทฺเทโสปิ อนุทฺเทโส, เภโท เตสมยํ ปนฯ

[251]

พหุสฺวปิ ยมุทฺทิสฺส, ปหารํ เทติ เจ ปน;

มรเณน จ ตสฺเสว, กมฺมุนา เตน พชฺฌติฯ

[252]

อนุทฺทิสฺส ปหาเรปิ, ยสฺส กสฺสจิ เทหิโน;

ปหารปฺปจฺจยา ตสฺส, มรณํ เจ ปราชโยฯ

[253]

มเต ปหฏมตฺเต วา, ปจฺฉา มุภยถาปิ จ;

หนฺตา ปหฏมตฺตสฺมิํ, กมฺมุนา เตน พชฺฌติฯ

[254]

เอวํ สาหตฺถิโก เญยฺโย, ตถา อาณตฺติโกปิ จ;

เอตฺตาวตา สมาเสน, ทฺเว ปโยคา หิ ทสฺสิตาฯ

[255]

วตฺถุ กาโล จ เทโส จ, สตฺถญฺจ อิริยาปโถ;

กรณสฺส วิเสโสติ, ฉ อาณตฺตินิยามกาฯ

[256]

มาเรตพฺโพ หิ โย ตตฺถ, โส ‘‘วตฺถู’’ติ ปวุจฺจติ;

ปุพฺพณฺหาทิ สิยา กาโล, สตฺตานํ โยพฺพนาทิ จฯ

[257]

เทโส คามาทิ วิญฺเญยฺโย, สตฺถํ ตํ สตฺตมารณํ;

มาเรตพฺพสฺส สตฺตสฺส, นิสชฺชาทิริยาปโถฯ

[258]

วิชฺฌนํ เภทนญฺจาปิ, เฉทนํ ตาฬนมฺปิ วา;

เอวมาทิวิโธเนโก, วิเสโส กรณสฺส ตุฯ

[259]

‘‘ยํ มาเรหี’’ติ อาณตฺโต, อญฺญํ มาเรติ เจ ตโต;

‘‘ปุรโต ปหริตฺวาน, มาเรหี’’ติ จ ภาสิโตฯ

[260]

ปจฺฉโต ปสฺสโต วาปิ, ปหริตฺวาน มาริเต;

วตฺถาณตฺติ วิสงฺเกตา, มูลฏฺโฐ ปน มุจฺจติฯ

[261]

วตฺถุํ ตํ อวิรชฺฌิตฺวา, ยถาณตฺติญฺจ มาริเต;

อุภเยสํ ยถากาลํ, กมฺมพทฺโธ อุทีริโตฯ

[262]

อาณตฺโต ‘‘อชฺช ปุพฺพณฺเห, มาเรหี’’ติ จ โย ปน;

โส เจ มาเรติ สายนฺเห, มูลฏฺโฐ ปริมุจฺจติฯ

[263]

อาณตฺตสฺเสว โส วุตฺโต;

กมฺมพทฺโธ มเหสินา;

กาลสฺส หิ วิสงฺเกตา;

โทโส นาณาปกสฺส โสฯ

[264]

‘‘อชฺช มาเรหิ ปุพฺพณฺเห, สฺเววา’’ติ อนิยามิเต;

ยทา กทาจิ ปุพฺพณฺเห, วิสงฺเกโต น มาริเตฯ

[265]

เอเตเนว อุปาเยน, กาลเภเทสุ สพฺพโส;

สงฺเกโต จ วิสงฺเกโต, เวทิตพฺโพ วิภาวินาฯ

[266]

‘‘อิมํ คาเม ฐิตํ เวริํ, มาเรหี’’ติ จ ภาสิโต;

สเจ โส ปน มาเรติ, ฐิตํ ตํ ยตฺถ กตฺถจิฯ

[267]

นตฺถิ ตสฺส วิสงฺเกโต, อุโภ พชฺฌนฺติ กมฺมุนา;

‘‘คาเมเยวา’’ติ อาณตฺโต, วเน วา สาวธารณํฯ

[268]

‘‘วเนเยวา’’ติ วา วุตฺโต, คาเม มาเรติ เจปิ วา;

วิสงฺเกโต วิญฺญาตพฺโพ, มูลฏฺโฐ ปริมุจฺจติฯ

[269]

เอเตเนว อุปาเยน, สพฺพเทเสสุ เภทโต;

สงฺเกโต จ วิสงฺเกโต, เวทิตพฺโพว วิญฺญุนาฯ

[270]

‘‘สตฺเถน ปน มาเรหิ, อาณตฺโต’’ติ จ เกนจิ;

เยน เกนจิ สตฺเถน, วิสงฺเกโต น มาริเตฯ

[271]

‘‘อิมินา วาสินา หี’’ติ, วุตฺโต อญฺเญน วาสินา;

‘‘อิมสฺสาสิสฺส วาปิ ตฺวํ, ธาราเยตาย มารย’’ฯ

[272]

อิติ วุตฺโต สเจ เวริํ, ธาราย อิตราย วา;

ถรุนา วาปิ ตุณฺเฑน, วิสงฺเกโตว มาริเตฯ

[273]

เอเตเนว อุปาเยน, สพฺพาวุธกชาติสุ;

สงฺเกโต จ วิสงฺเกโต, เวทิตพฺโพ วิเสสโตฯ

[274]

‘‘คจฺฉนฺตเมนํ มาเรหิ’’, อิติ วุตฺโต ปเรน โส;

มาเรติ นํ นิสินฺนํ เจ, วิสงฺเกโต น วิชฺชติฯ

[275]

‘‘นิสินฺนํเยว มาเรหิ’’, ‘‘คจฺฉนฺตํเยว วา’’ติ จ;

วุตฺโต มาเรติ คจฺฉนฺตํ, นิสินฺนํ วา ยถากฺกมํฯ

[276]

วิสงฺเกตนฺติ ญาตพฺพํ, ภิกฺขุนา วินยญฺญุนา;

เอเสว จ นโย เญยฺโย, สพฺพิริยาปเถสุ จฯ

[277]

‘‘มาเรหี’’ติ จ วิชฺฌิตฺวา, อาณตฺโต หิ ปเรน โส;

วิชฺฌิตฺวาว ตมาเรติ, วิสงฺเกโต น วิชฺชติฯ

[278]

‘‘มาเรหี’’ติ จ วิชฺฌิตฺวา, อาณตฺโต หิ ปเรน โส;

ฉินฺทิตฺวา ยทิ มาเรติ, วิสงฺเกโตว โหติ โสฯ

[279]

เอเตเนว อุปาเยน, สพฺเพสุ กรเณสุปิ;

สงฺเกเต จ วิสงฺเกเต, เวทิตพฺโพ วินิจฺฉโยฯ

[280]

ทีฆํ รสฺสํ กิสํ ถูลํ, กาฬํ โอทาตเมว วา;

อาณตฺโต อนิยาเมตฺวา, มาเรหีติ จ เกนจิฯ

[281]

โสปิ ยํ กิญฺจิ อาณตฺโต, สเจ มาเรติ ตาทิสํ;

นตฺถิ ตตฺถ วิสงฺเกโต, อุภินฺนมฺปิ ปราชโยฯ

[282]

มนุสฺสํ กิญฺจิ อุทฺทิสฺส, สเจ ขณติวาฏกํ;

ขณนฺตสฺส จ โอปาตํ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํฯ

[283]

ทุกฺขสฺสุปฺปตฺติยา ตตฺถ, ตสฺส ถุลฺลจฺจยํ สิยา;

ปติตฺวา จ มเต ตสฺมิํ, ตสฺส ปาราชิกํ ภเวฯ

[284]

นิปติตฺวา ปนญฺญสฺมิํ, มเต โทโส น วิชฺชติ;

อนุทฺทิสฺสกโมปาโต, ขโต โหติ สเจ ปนฯ

[285]

‘‘ปติตฺวา เอตฺถ โย โกจิ, มรตู’’ติ หิ ยตฺตกา;

มรนฺติ นิปติตฺวา เจ, โทสา โหนฺติสฺส ตตฺตกาฯ

[286]

อานนฺตริยวตฺถุสฺมิํ, อานนฺตริยกํ วเท;

ตถา ถุลฺลจฺจยาทีนํ, โหนฺติ ถุลฺลจฺจยาทโยฯ

[287]

ปติตฺวา คพฺภินี ตสฺมิํ, สคพฺภา เจ มริสฺสติ;

โหนฺติ ปาณาติปาตา ทฺเว, เอโกเวเกกธํสเนฯ

[288]

อนุพนฺเธตฺถ โจเรหิ, ปติตฺวา เจ มริสฺสติ;

โอปาตขณกสฺเสว, โหติ ปาราชิกํ กิรฯ

[289]

เวริโน ตตฺถ ปาเตตฺวา, สเจ มาเรนฺติ เวริโน;

ปติตํ ตตฺถ มาเรนฺติ, นีหริตฺวา สเจ พหิฯ

[290]

นิพฺพตฺติตฺวา หิ โอปาเต, มตา เจ โอปปาติกา;

อสกฺโกนฺตา จ นิกฺขนฺตุํ, สพฺพตฺถ จ ปราชโยฯ

[291]

ยกฺขาทโย ปนุทฺทิสฺส, ขณเน ทุกฺขสมฺภเว;

ทุกฺกฏํ มรเณ วตฺถุ-วสา ถุลฺลจฺจยาทโยฯ

[292]

มนุสฺเสเยว อุทฺทิสฺส, ขเต โอปาตเก ปน;

อนาปตฺติ ปติตฺวา หิ, ยกฺขาทีสุ มเตสุปิฯ

[293]

ตถา ยกฺขาทโย ปาเณ, ขเต อุทฺทิสฺส ภิกฺขุนา;

นิปติตฺวา มรนฺเตสุ, มนุสฺเสสุปฺยยํ นโยฯ

[294]

‘‘ปาณิโน เอตฺถ พชฺฌิตฺวา, มรนฺตู’’ติ อนุทฺทิสํ;

ปาสํ โอฑฺเฑติ โย ตตฺถ, สเจ พชฺฌนฺติ ปาณิโนฯ

[295]

หตฺถโต มุตฺตมตฺตสฺมิํ, ตสฺส ปาราชิกํ สิยา;

อานนฺตริยวตฺถุสฺมิํ, อานนฺตริยเมว จฯ

[296]

อุทฺทิสฺส หิ กเต ปาเส, ยํ ปนุทฺทิสฺส โอฑฺฑิโต;

พนฺธเนสุ ตทญฺเญสํ, อนาปตฺติ ปกาสิตาฯ

[297]

มูเลน วา มุธา วาปิ, ทินฺเน ปาเส ปรสฺส หิ;

มูลฏฺฐสฺเสว โหตีติ, กมฺมพทฺโธ นิยามิโตฯ

[298]

เยน ลทฺโธ สเจ โลปิ, ปาสมุคฺคฬิตมฺปิ วา;

ถิรํ วาปิ กโรเตวํ, อุภินฺนํ กมฺมพนฺธนํฯ

[299]

โย ปาสํ อุคฺคฬาเปตฺวา, ยาติ ปาปภยา สเจ;

ตํ ทิสฺวา ปุน อญฺโญปิ, สณฺฐเปติ หิ ตตฺถ จฯ

[300]

พทฺธา พทฺธา มรนฺติ เจ, มูลฏฺโฐ น จ มุจฺจติ;

ฐเปตฺวา คหิตฏฺฐาเน, ปาสยฏฺฐิํ วิมุจฺจติฯ

[301]

โคเปตฺวาปิ น โมกฺโข หิ, ปาสยฏฺฐิํ สยํกตํ;

ตมญฺโญ ปุน คณฺหิตฺวา, สณฺฐเปติ สเจ ปนฯ

[302]

ตปฺปจฺจยา มรนฺเตสุ, มูลฏฺโฐ น จ มุจฺจติ;

นาเสตฺวา สพฺพโส วา ตํ, ฌาเปตฺวา วา วิมุจฺจติฯ

[303]

โรเปนฺตสฺส จ สูลํ วา, สชฺเชนฺตสฺส อทูหลํ;

โอปาเตน จ ปาเสน, สทิโสว วินิจฺฉโยฯ

[304]

อนาปตฺติ อสญฺจิจฺจ, อชานนฺตสฺส ภิกฺขุโน;

ตถามรณจิตฺตสฺส, มเตปฺยุมฺมตฺตกาทิโนฯ

[305]

มนุสฺสปาณิมฺหิ จ ปาณสญฺญิตา;

สจสฺส จิตฺตํ มรณูปสํหิตํ;

อุปกฺกโม เตน จ ตสฺส นาโส;

ปญฺเจตฺถ องฺคานิ มนุสฺสฆาเตฯ

อิติ วินยวินิจฺฉเย ตติยปาราชิกกถา นิฏฺฐิตาฯ

จตุตฺถปาราชิกกถา

[306]

อสนฺตมตฺตสฺสิตเมว กตฺวา;

ภวํ อธิฏฺฐาย จ วตฺตมานํ;

อญฺญาปเทสญฺจ วินาธิมานํ;

ฌานาทิเภทํ สมุทาจเรยฺยฯ

[307]

กาเยน วาจายปิ วา ตทตฺเถ;

ญาเตว วิญฺญตฺติปเถ อภพฺโพ;

ยเถว ตาโล ปน มตฺถกสฺมิํ;

ฉินฺโน อภพฺโพ ปุน รุฬฺหิภาเวฯ

[308]

อสนฺตเมวตฺตนิ โย ปรสฺส;

ทีเปติ ฌานาทิมนนฺตรํ โส;

ชานาติ เจ โหติ จุโต หิ โน เจ;

ชานาติ ถุลฺลจฺจยมสฺส โหติฯ

[309]

‘‘โย เต วิหาเร วสตีธ ภิกฺขุ;

โส ฌานลาภี’’ติ จ ทีปิเต เจ;

ชานาติ ถุลฺลจฺจยมสฺส โน เจ;

ชานาติ ตํ ทุกฺกฏเมว โหติฯ

[310]

อสนฺตเมวตฺตนิ ธมฺมเมตํ;

อตฺถีติ กตฺวา วทโตธิมานา;

วุตฺโต อนาปตฺตินโย ปเนวํ;

อวตฺตุกามสฺส ตถาทิกสฺสฯ

[311]

ปาปิจฺฉตา ตสฺส อสนฺตภาโว;

อาโรจนญฺเจว มนุสฺสกสฺส;

นญฺญาปเทเสน ตเทว ญาณํ;

ปญฺเจตฺถ องฺคานิ วทนฺติ ธีราฯ

[312]

ปฐเม ทุติเย จนฺเต, ปริยาโย น วิชฺชติ;

ทุติเย ตติเยเยว, อาณตฺติ น ปเนตเรฯ

[313]